Schijnzelfstandigheid: wat is het en wat zijn de risico's?

Steeds meer mensen kiezen ervoor om als zelfstandige aan de slag te gaan. Maar niet elke zelfstandige is ook écht zelfstandig. Wanneer je onder het gezag van een opdrachtgever valt, loop je het risico op schijnzelfstandigheid, een vorm van sociale fraude. In dit artikel bespreken we wat schijnzelfstandigheid precies inhoudt, hoe je het risico hierop kan vermijden en wat de gevolgen en sancties zijn.

Wat is schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid komt voor wanneer er tussen een zelfstandige en zijn opdrachtgever sprake is van een hiërarchische relatie. Als zelfstandige mag je immers niet onder gezag werken en zou je in zo’n geval in feite in loondienst moeten werken.
Opdrachtgevers kunnen hier verschillende motieven voor hebben, zoals het vermijden van sociale bijdragen, vakantiegeld en andere voordelen die werknemers genieten.

Om te bepalen of iemand echt zelfstandig is, zijn er vier criteria waarop gelet wordt. Deze zijn zowel van toepassing op eenmanszaken als op vennootschappen.

1. De wil van beide partijen om op zelfstandige basis te werken dient duidelijk te worden geformuleerd in de overeenkomst.
   
   
2. Vrije organisatie van je werk: heb je als zelfstandige de vrijheid om je eigen werk te plannen en uit te voeren? Kan je zelf beslissingen nemen over de uit te voeren opdracht?
   
   
3. Vrije invulling van je werktijden: als zelfstandige bepaal je zelf hoeveel en wanneer je werkt. Dit betekent niet dat je de vaste werkuren van een bedrijf niet mag volgen, maar je moet op z’n minst de vrijheid hebben om dit te beslissen.
   
   
4. Geen gezagsverhouding: Is er sprake van een gezagsverhouding tussen de zelfstandige en zijn opdrachtgever? Red flag alert! Wellicht ben je gestart als zelfstandige om je eigen baas te kunnen zijn. Een gezagsverhouding tussen jou en je opdrachtgever is dus een absolute no-go als zelfstandige.

Hoe vermijd je het risico op schijnzelfstandigheid?

Om het risico op schijnzelfstandigheid te vermijden, is het belangrijk dat je dus voor jezelf nagaat of je voldoende vrijheden hebt om als zelfstandige erkend te worden.

Stel een duidelijk contract op waarin je rechten en plichten als zelfstandige en die van de opdrachtgever vermeld staan. Het contract moet ook duidelijkheid scheppen over de aard van de relatie tussen de zelfstandige en de opdrachtgever en de mate van vrijheid die de zelfstandige heeft bij het uitvoeren van de opdracht. Let op exclusiviteitsclausules: die horen niet thuis in een overeenkomst als zelfstandige. Ook typische termen zoals vakantiegeld en eindejaarsbonus doen vermoeden dat het om een typische werknemersrelatie gaat i.p.v. een relatie tussen opdrachtgever en zelfstandige.

Volgende checklist helpt je aftoetsen of je al dan niet het risico loopt om beoordeeld te worden als schijnzelfstandige:

• Bepaal je zelf je arbeidstijden?
• Kan je zelf mensen in dienst nemen?
• Doe je zelf bepaalde investeringen (laptop, werkmateriaal)?
• Bepaal je zelf je prijs?
• Kan je volledig vrij werken en beslissingen nemen?
• Kan/mag je voor meerdere opdrachtgevers werken?

Bovenstaande criteria zijn niet-limitatief, maar positieve antwoorden helpen je alvast te bewijzen dat je werkelijk zelfstandig bent.

Gevolgen en sancties

Indien bij controle door de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid blijkt dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, zal men jou herkwalificeren van een zelfstandige naar een werknemer. Dit heeft zware financiële gevolgen voor je opdrachtgever. Hij zal worden verplicht om achterstallige sociale bijdragen te betalen, mogelijks aangevuld met extra boetes (forfaitaire bijdrageverhoging van 10% + interesten).
Ook kan het zijn dat de werknemer in kwestie recht heeft op een vast contract en dus op lange termijn kan blijven werken bij de opdrachtgever.
Als zelfstandige verlies je je fiscale voordelen, eigen aan je zelfstandigenstatuut (zoals aftrek van btw op je facturen).

Besluit

Een duidelijke samenwerkingsovereenkomst tussen zelfstandige en opdrachtgever is cruciaal om het risico op schijnzelfstandigheid te vermijden. Indien je slechts voor één opdrachtgever werkt, dien je goed te waken over de samenwerkingsvorm en de gemaakte afspraken. De sancties voor deze vorm van sociale fraude zijn niet mals, dus laat je bij twijfel steeds goed adviseren!